Armia Krajowa
Historia zapisana w fotografii / Muzeum Dulag 121
W sobotę 17 lutego w Muzeum Dulag 121 w Pruszkowie odbyło się spotkanie z Panem Zygmuntem Walkowskim – fotografem, varsavianistą, specjalistą od interpretacji zdjęć Warszawy z okresu okupacji niemieckiej i Powstania Warszawskiego. Rozpoczyna ono nowy cykl pt.: „80. rocznica wysiedlenia powstańczej Warszawy”, którego wydarzenia i projekty trwać będą przez cały rok 2024.
Biuletyn Informacyjny AK
Muzeum Dulag 121 istnieje od 2010 roku i mieści się na terenie kompleksu byłych Zakładów Naprawy Taboru Kolejowego w Pruszkowie, gdzie w 1944 roku funkcjonował obóz przejściowy Dulag 121 (skrót od niem. Durchgangslager 121) – niemiecki obóz przejściowy, utworzony dla mieszkańców Stolicy wypędzonych podczas Powstania Warszawskiego i tuż po jego zakończeniu. Obóz funkcjonował od 6 sierpnia 1944 do 16 stycznia 1945 roku. W tym okresie – według różnych szacunków – przeszło przez niego od 340 tys. do 650 tys. warszawiaków oraz mieszkańców podwarszawskich miejscowości, z czego od 60 tys. do 70 tys. trafiło do obozów koncentracyjnych. Główną funkcją obozu było pozyskanie spośród wypędzonych jak największej liczby osób zdolnych do przymusowej pracy na terenie III Rzeszy (od 87 do 160 tys.). Niezdolnych do pracy (od 168 do 360 tys.) transportowano do wsi i miejscowości na terenie Generalnego Gubernatorstwa.
Okresowo Dulag 121 pełnił też rolę obozu jenieckiego. Dzięki pomocy zatrudnionego w obozie polskiego personelu udało się uratować od wywózki w nieznane (wg niektórych źródeł) nawet do 100 tys. osób. Zostały one zwolnione z obozu bądź uciekły z niego nielegalnymi drogami. Nieznana jest liczba więźniów obozu, którzy zmarli lub zginęli na jego terenie, lub podczas transportów.
Zygmunt Walkowski – fotograf, varsavianista, specjalista od interpretacji zdjęć Warszawy z okresu okupacji niemieckiej i Powstania Warszawskiego. Współpracował z MPW, gdzie był odpowiedzialny za wybór, przygotowanie i opracowanie materiałów fotograficznych. Jest także pomysłodawcą stworzenia i wydania 6-tomowej Wielkiej Ilustrowanej Encyklopedii Powstania Warszawskiego.
Pasją jego życia stała się identyfikacja i analiza zdjęć okupacyjnych i powstańczych, określanie czasu i daty wykonania zdjęcia oraz ustalanie lokalizacji obiektów. Do pracy wykorzystuje niemieckie fotografie lotnicze okupacyjnej Warszawy wykonane przez Luftwaffe, które odkrył w archiwach amerykańskich i sprowadził do Polski.
Warszawa jest miastem szczególnie doświadczonym w czasie II WŚ. Wskutek niemieckich nalotów i walk o miasto we wrześniu 1939 r. oraz sowieckich nalotów w latach 1941-43, zrównania z ziemią terenów getta warszawskiego po powstaniu w getcie w 1943 r., walk w trakcie Powstania Warszawskiego i metodycznego niszczenia miasta po jego kapitulacji, w okresie od października do grudnia 1944 r., łącznie Warszawa została zniszczona w ponad 80%. Bezpowrotnie utracone zostały zabytki, infrastruktura miejska (w tym sieć elektryczna, wodociągi i kanalizacja) obiekty kultury, sakralne, szpitale, budynki przemysłowe, infrastruktura kolejowa stolicy.
Jedynym dowodem świetności dawnego miasta są fotografie, a w szczególności zdjęcia lotnicze, wykonywane metodycznie i pokrywające teren całego miasta (często także i okolic), połączone w jedną całość, tworzą tzw. Ortofotomapę. Obecnie archiwa dysponują kilkoma rodzajami takich zdjęć, wykonywanych zarówno przez przedwojenne polskie służby geodezyjne (z 1935 r.), jak i niemieckie, wykonywane przez Luftwaffe w czasie okupacji i Powstania, a także tę najbardziej dojmującą, wykonaną przez lotnictwo sowieckie w maju 1945 r., przedstawiającą ogrom zniszczeń i dowód zbrodni niemieckiej na Stolicy i jej mieszkańcach. Dostępne są także zdjęcia współczesne Stolicy, robione już satelitarnie.
Podczas spotkania w Muzeum Dulag 121, Pan Zygmunt Walkowski zaprezentował zebranym metodę lokalizacji zdjęć, zrobionych często wśród morza ruin. Zachowane na zdjęciach resztki dawnych budynków lub obiektów, majaczące gdzieś na dalekim planie charakterystyczne wieże, kominy (często tylko ich ruiny), stają się podstawą do oznaczenia ich na zdjęciach lotniczych. Po skalibrowaniu ich z dostępnymi planami miasta opracowanymi przed wojną przez WIG i naniesieniu osi zbieżności obiektów pod kątem widocznym na zdjęciu można precyzyjnie ustalić punkt przecięcia się linii, wyznaczający miejsce, z którego zrobione było zdjęcie. Jeśli zdjęcie dotyczy jakiegoś konkretnego wydarzenia, niezwykle pomocne w całej pracy stają się opisy zawarte w literaturze, wspomnieniach świadków i uczestników. Często zdarza się jednak, że obraz widoczny na zdjęciu lotniczym wykonanym z widocznym automatycznym datownikiem, nie zgadza się lub nie potwierdza faktów, zawartych w relacjach słownych. Rodzi to nieprawdopodobne emocje i wyzwania poszukiwawcze, graniczące z pracą detektywistyczną.
Pan Zygmunt Walkowski podczas spotkania pokazał zgromadzonym efekty jego fotograficznych dociekań, m.in. sprawę niewybuchu wydobytego z budynku restauracji „Adria” przy ul. Moniuszki 10, który wystrzelony z niemieckiego ciężkiego moździerza „Karl” podczas ostrzału śródmieścia Warszawy w Powstaniu, spadł na budynek i nie eksplodował.
Interesujące są także ustalenia lokalizacji miejsca wykonania z ukrycia zdjęć, przedstawiających przemarsz karawany wiozącej trumnę z ciałem Franca Kutschery – kata Warszawy, zastrzelonego w zamachu dokonanym w lutym 1944 r. przez AK. Udało się na podstawie dostępnej dokumentacji jednoznacznie ustalić, że były one wykonane z okien Hotelu „Bristol” i z pierwszego piętra Pałacu Saskiego, wysadzonego przez Niemców w ostatnich dniach grudnia 1944 r.
_______
Kolejne spotkanie z cyklu pt. „80. rocznica wysiedlenia powstańczej Warszawy” odbędzie się 23 lutego o godz. 18.00 w Muzeum Dulag 121 w Pruszkowie.
„Chcieliśmy być wolni… – geneza i przebieg Powstania Warszawskiego.” – wykład dr. Pawła Ukielskiego. Polecamy!
Szczegóły: https://bit.ly/3uJ8unC
Redakcja
