Organ prasowy Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej

72. rocznica śmierci kpt. Gracjana Fróga ps. „Szczerbiec”

Redakcja

Biuletyn Informacyjny AK

11 maja 2023 r. o g. 12.00 w Muzeum Żołnierzy Wyklętych i Więźniów Politycznych PRL pod Ścianą Śmierci b. więzienia na Rakowieckiej, rozpoczęły się obchody 72. rocznicy śmierci kpt. Gracjana Fróga „Szczerbca”, dowódcy 3 Brygady Wileńskiej Armii Krajowej, zamordowanego w tym miejscu przez komunistów 11 maja 1951 r.

Organizatorem wydarzenia była 4. Warmińsko-Mazurska Brygada Obrony Terytorialnej, która obrała za swego patrona kpt. Gracjana Fróga „Szczerbca”. Zebranych przywitał zastępca dowódcy 4 WMBOT, ppłk Łukasz Buczkowski. W uroczystości uczestniczył Maciej Fróg – wnuk bohatera wraz z rodziną. Głos zabrali: dyrektor gabinetu Ministra Obrony Narodowej Łukasz Kudlicki, dr hab. Krzysztof Szwagrzyk, zastępca prezesa IPN, Dyrektor Muzeum Żołnierzy Wyklętych i Więźniów Politycznych PRL dr hab. Filip Musiał. ŚZŻAK reprezentował skarbnik ZG, Maciej Jarosiński. Pod tablicą upamiętniającą „Szczerbca”, znajdującą się na terenie Muzeum, złożono kwiaty. 

Po apelu zgromadzeni udali się do Pawilonu X na wystawę poświęconą Żołnierzom Wyklętym. Po raz pierwszy została pokazana cela, w której więziony był „Szczerbiec”. Udało się ją zlokalizować na podstawie niedawno odkrytych dokumentów więziennych. Można było także zobaczyć m.in. pokój-celę przesłuchań oraz komplet oryginalnych kluczy więziennych. 

Historią więzienia na Rakowieckiej oraz ciekawostkami z prac poszukiwawczych podzielił się Michał Gruszczyński – historyk i Kierownik Sekcji Obsługi Ekspozycji. W swojej opowieści wspierał się wspaniale wykonanymi makietami więzienia przedstawiającymi obiekt w latach 40. XX wieku i współcześnie. Ciekawe wątki historyczne dołączył także dr Krzysztof Szwagrzyk.

Uroczystość zakończył koncert Pawła Piekarczyka. Artysta w przejmujących pieśniach opowiedział tragiczne losy Kraju i polskich żołnierzy poakowskiej i NSZ-owskiej konspiracji, którzy w obliczu sowieckiej okupacji po 1945 r. nie złożyli broni i kontynuowali walkę o niepodległą Ojczyznę, poświęcając młodość, zdrowie i życie, odbierane im w ubeckich więzieniach i katowniach.

Kpt. Gracjan Fróg „Szczerbiec” (1911–1951)

Jeden z najskuteczniejszych oficerów polowych Armii Krajowej. Urodził się na Podkarpaciu, w małej wsi Laskówka, koło Dynowa. Po maturze wstąpił do Szkoły Podchorążych Piechoty w Ostrowi Mazowieckiej. Po trzech latach nauki, jako zdobywca jednej z trzech pierwszych lokat, miał prawo wyboru pułku. Zdecydował się na służbę w 2. Pułku Strzelców Podhalańskich w Sanoku. Nie pozostał jednak wierny piechocie. Po odbyciu szkolenia w Centrum Wyszkolenia Broni Pancernej w Modlinie przeniósł się do wojsk pancernych. We wrześniu 1939 r. walczył w 33. Dywizjonie Pancernym. Po bitwie pod Tomaszowem Lubelskim trafił do niewoli. Z obozu jenieckiego uciekł i przedarł się do Przemyśla. Tam został aresztowany przez Rosjan. Udało mu się kolejny raz zbiec i dotrzeć do Wilna. Żołnierska dusza i temperament nie pozwoliły mu długo siedzieć bezczynnie. Przystąpił do wileńskiej konspiracji. Przybrał pseudonim „Młot”, a potem „Góral”. Był jednym ze współorganizatorów Lotnego Oddziału im. Króla Bolesława Chrobrego.

Gracjan Fróg w 2. Pułku Strzelców Podhalańskich w Sanoku

W marcu 1941 r. po raz kolejny aresztowany przez NKWD, zostałby wywieziony, gdyby nie polscy kolejarze, którzy od pociągu jadącego w głąb Rosji odczepili wagon z więźniami. Gdy wojska niemieckie po zaatakowaniu ZSRR wkroczyły do Wilna, porucznik złożył przysięgę Armii Krajowej i od tej pory nosił pseudonim „Szczerbiec”.

We wrześniu 1943 r. objął dowodzenie oddziałem partyzanckim, który z biegiem czasu został rozwinięty do stanu partyzanckiej brygady (3. Wileńska Brygada AK). On sam należał do grona najzdolniejszych dowódców wileńskiej Armii Krajowej, reprezentując najlepsze cechy oficera Wojska Polskiego. Potrafił swych żołnierzy wyszkolić, uzbroić, umundurować oraz poprowadzić do szeregu zwycięstw, odniesionych w walce z okupantami Rzeczpospolitej. Oddział „Szczerbca” zaliczał się do najlepszych oddziałów partyzanckich Okręgu AK Wilno. 

O jego skuteczności świadczy udział w licznych akcjach zbrojnych, m.in. w czerwcu 1944 r. „Szczerbiec” i jego podkomendni opanowali Troki, zdobywając duże ilości broni. Najkrwawszą bitwę oddział stoczył pod Murowaną Oszmianką w maju 1944 r., w której „Szczerbiec” został ranny, walcząc z kolaborującymi z Niemcami oddziałami litewskimi.

Najbardziej znaną operacją, w której brała udział 3.WB, jest walka o wyzwolenie Wilna. Przeprowadzono ją w lipcu 1944 r., wspólnie z Sowietami. Po operacji „Ostra Brama” dowódca 3. WB otrzymał awans do stopnia kapitana. W tym samym miesiącu został zdradziecko aresztowany przez NKWD i wywieziony do obozu w Diagilewie pod Riazaniem. W marcu 1946 r. udało mu się z obozu zbiec. Była to jedna z najsłynniejszych ucieczek z sowieckiego łagru. 

Wrócił do Polski i dołączył do żony i dzieci, którzy mieszkali już w Łodzi. Bojąc się aresztowania wyrobił sobie „lewe” papiery i ukrywał się pod nazwiskiem Leśniewski. Próba ułożenia sobie normalnego życia nie była jednak łatwa. Były żołnierz miał problemy ze znalezieniem stałego zajęcia. W końcu – posiadając przeszkolenie medyczne – został pielęgniarzem. 

W 1947 r. „Szczerbiec” spotkał swojego dawnego przełożonego z partyzantki, który zamierzał zwerbować go do konspiracyjnej organizacji. Odrzucił tę propozycję, gdyż uważał ją za nierealną. Konspiratora szybko nakryto, a w jego domu znaleziono listy z nazwiskami spiskowców, w tym Gracjana Fróga.

„Szczerbiec” składa meldunek przed „Wilkiem”, Turgiele IV 1944 r.

Aresztowany 10 lipca 1948 roku, przeszedł okrutne śledztwo. Torturami starano się go zmusić, aby potwierdził absurdalny zarzut współpracy z Niemcami. Współtowarzysze z celi zapamiętali jego niezłomność. Ze śledztw wracał dotkliwie pobity, jednak się nie złamał. Pomimo niebywałej odwagi i walki o prawdę, został skazany na karę śmierci. Wyrok wykonano 11 maja 1951 r. Miejsce pochówku pozostaje nieznane. Symboliczny grób ppłk. Fróga znajduje się na cmentarzu powązkowskim. Dzięki staraniu podkomendnych, którzy przetrwali represje, uwielbiany dowódca został w 1959 r. zrehabilitowany. Podpułkownik Gracjan Klaudiusz Fróg był odznaczony Srebrnym Krzyżem Virtuti Militari, Krzyżem Walecznym i Srebrnym Krzyżem Zasługi Wojennej z Mieczami.

Decyzją ministra obrony narodowej z dnia 16 grudnia 2019 r. – patron Terytorialsów z Warmii i Mazur kpt. Gracjan Fróg ps. „Szczerbiec” został mianowany na stopień podpułkownika.


Oprac. Red., na podstawie materiałów IPN, wojskopolskie.pl oraz plus.nowiny24.pl.

Skip to content